📝 مقصود از نظام؛ منظومه نیست [بازخوانی مفهوم منظومه در پرتو نظریۀ «هم‌جوابی» دورکیم] 📋 یادداشت 03 از بخش اول چیستی نظام؟ در تبیین معنای «نظام»، یکی از دیدگاه‌های مطرح‌شده آن را معادل «شبکه مفهومی» در نظر می‌گیرد. در این تلقی، که غالباً با تفسیری ساده‌انگارانه همراه است، روابط میان مفاهیم به‌سان اجزای یک سیستم مکانیکی، نظیر سازوکار یک خودرو، درک می‌شود. در چنین سیستمی، یک مهندس طراح، روابط خطی و عملکردی اجزا را مشخص می‌سازد؛ برای مثال، نسبت موتور به گیربکس و گیربکس به دیفرانسیل را به‌شکلی از پیش‌تعیین‌شده و یک‌سویه تعریف می‌کند. برای تعمیق این مفهوم و کاربرد آن در حوزۀ زیست اجتماعی و انسانی، می‌توان از نظریۀ امیل دورکیم بهره جست. دورکیم مفهومی کلیدی با عنوان «Function» را مطرح می‌کند که ترجمۀ رایج آن به «کارکرد» در زبان فارسی، حق مطلب را ادا نمی‌کند و نارساست. مقصود دقیق دورکیم از این واژه، پدیده‌ای است که می‌توان آن را «رابطۀ هم‌جوابی» (Co-responsiveness) نامید. رابطۀ هم‌جوابی به تحول متقابلی اشاره دارد که دو یا چند عنصر در نسبت با یکدیگر تجربه می‌کنند. به‌عنوان مثال، در یک کنش متقابل اجتماعی، رفتار و حالت هر یک از طرفین در نسبت با حضور دیگری تغییر می‌کند. دورکیم این منطق را برای تحلیل جامعه به‌مثابۀ یک کل به کار می‌گیرد و آن را به یک ارگانیسم زنده تشبیه می‌کند. همان‌گونه که در یک بدن، گلبول‌های سفید و قرمز در یک رابطۀ هم‌جوابی حیاتی با یکدیگر قرار دارند، اجزا و نهادهای گوناگون اجتماعی (نظیر نظامات اقتصادی و سیاسی) نیز در نسبتی متقابل با یکدیگر شکل گرفته و معنا می‌یابند. با تسری این دیدگاه به حوزۀ معرفت و علوم، پرسش اصلی این‌گونه صورت‌بندی می‌شود: هر مسئله یا باب علمی در نسبت با مسائل و ابواب دیگر، چه رابطۀ هم‌جوابی برقرار می‌کند؟ بر این اساس، ارتباط میان گزاره‌ها یک تأثیرگذاری یک‌سویه و خطی نیست؛ بلکه در بسیاری از موارد، تأثیری دوسویه و متقابل حاکم است که در آن، هر مسئله، معنای مسئلۀ دیگر را قوام می‌بخشد و هم‌زمان از آن معنا می‌پذیرد. این فهم از شبکه با تلقی رایج و سطحی از «منظومه» تفاوت بنیادین دارد. در فهم متعارف، منظومه به‌مثابۀ زنجیره‌ای منطقی و طولی از مسائل تصور می‌شود که در آن، یک مسئله به‌صورت پیش‌فرض برای مسئلۀ بعدی عمل می‌کند و در صورت مخدوش شدن حلقۀ اول، کل زنجیره فرومی‌پاشد. در مقابل این دیدگاه خطی، مقصود از «فهم منظومه‌وار» که پیش‌تر بر آن تأکید شده است، دقیقاً همین شبکۀ مبتنی بر «رابطۀ هم‌جوابی» است؛ یعنی درک ابواب و مسائل علمی در وضعیتی که به‌طور متقابل یکدیگر را تعریف و تحدید می‌کنند. بنابراین، این معنای خاص از «منظومه» به‌عنوان اولین مرحله در فهم روشمند علوم مطرح می‌شود، درحالی‌که «نظام» به مفهومی در سطحی فراتر و متعالی‌تر از این منظومه اشاره دارد. 📝 برداشتی از جلسه 1 نظام سازی #نظام_سازی #مبانی_فلسفه #چیستی_نظام #منظومه #شبکه_مفهومی #امیل_دورکیم #هم_جوابی ــــــــــــــــــــــــ ✦ مدرسه علوم انسانی اسلامی سها 👇🏻 📮 کانال ایتا | وب سایت