❖ مدرسه علوم انسانی اسلامی [ سها ] را بیشتر بشناسید! 🗂 #پوشه_معرفی_سها ✦ سها به چه معنی است؟ چرا اسم مجموعه ما سها است؟ - https://eitaa.com/msoha_ir/36 ✦ چرا ما سها را ساختیم؟ - بخش اول: - https://eitaa.com/msoha_ir/706 - بخش دوم: - https://eitaa.com/msoha_ir/707 ✦ هدف کلی از تاسیس مجموعه سها چه بود؟ - https://eitaa.com/msoha_ir/17 ✦ جمع کارتشکیلاتی و علوم انسانی؛ روش آموزش در مدرس سها - https://eitaa.com/msoha_ir/702 ✦ ضرورت الگوی «زیست جمعی علمی» برای حرکت در مسیر علوم انسانی - https://eitaa.com/msoha_ir/703 #معرفی_سها #آرشیو #فهرست ــــــــــــــــــــــــ ✦ مدرسه علوم انسانی اسلامی سها 👇🏻

❖ تفاوت "مفهوم" و "وجود ذهنی" از منظر علامه طباطبایی. [تاثیر مفهوم در علوم اجتماعی] 📝 #یادداشت | برداشتی از جلسه 22 نظام سازی • مسئله اصلی این است که اگر «وجود ذهنی» نزد علامه طباطبایی امری اعتباری تلقی شود، آیا «مفهوم» نیز به همان اندازه اعتباری خواهد بود؟ پرسش دیگر اینکه آیا دامنه مفهوم با دامنه وجود ذهنی یکسان است یا مفهوم حوزه‌ای گسترده‌تر دارد. •در تلقی مشهور، مفهوم صرفاً «حضور ماهیت در ذهن» است؛ در این صورت، مفهوم مترادف با وجود ذهنی خواهد بود و از سنخ امور اعتباری به شمار می‌آید. اما علامه بر این باور است که مفهوم محدود به حضور ماهوی نیست و نواحی‌ای را دربرمی‌گیرد که از صرف بازنمایی ماهیت فراتر می‌روند. ذهن در قلمرو مفهوم قادر است انتزاعاتی ایجاد کند که لزوماً ناظر به تطابق مستقیم با واقع خارجی نیستند، بلکه می‌توانند پایه‌گذار ساختارهای بعدی، از جمله ساختارهای علمی، اجتماعی و عملی باشند. • برای مثال، مفاهیمی مانند «علت» و «معلول» صرفاً بازنمایی یک ماهیت خارجی یا معقول اولی نیستند؛ این مفاهیم ناظر به نسبت میان دو وجودند. اگر مفهوم را فقط منحصر در ماهیات بدانیم، آنگاه شکل‌گیری علومی که بر مبنای مفاهیم رابطه‌ای، فرایندی و حرکتی بنا شده‌اند (مانند علوم اجتماعی)، با دشواری جدّی مواجه می‌شود؛ زیرا این مفاهیم فراتر از حضور ماهوی محض‌اند. •بر اساس این مبنا می‌توان گفت مفهوم، اوسع از وجود ذهنی است. وجود ذهنی عمدتاً ناظر به «صورت» یا «تصویر» اشیای خارجی در ذهن است، اما مفهوم ناظر به «فهم رابطه، کلیت و ارزش» است. برای نمونه، مفهوم «قانون»، «حق» یا «مالکیت» نه ماهیت خارجی‌اند و نه تصویر یک شیء خارجی. این مفاهیم نوعی اعتبار عرفی هستند: ریشه در واقعیت دارند اما عین واقعیت خارجی نیستند. •به این ترتیب، قلمرو مفهوم سه عرصه را شامل می‌شود: 1. ماهیات (معقولات اولی در قالب وجود ذهنی اعتباری). 2. اعتباریات عقلی (معقولات ثانی مانند مفاهیم منطقی یا فلسفی، از قبیل علت و معلول). 3. اعتباریات عرفی و اجتماعی (مانند مالکیت، حکومت، عدالت اجتماعی). •این سه حوزه مجموعاً قلمرو مفهوم را گسترده‌تر از صرف «وجود ذهنی اعتباری» می‌سازند. • پرسش بعدی آن است که این حوزه گسترده‌تر چه وضعیتی دارد: آیا حقیقی است یا اعتباری؟ اعتباریات عقلی، مانند مفهوم علیت، مبتنی بر واقعیت خارجیِ روابط وجودی‌اند، اما خودشان ماهیت خارجی نیستند و از سنخ اعتبارات عقلی محسوب می‌شوند. اعتباریات عرفی، مانند مفاهیم حقوقی و اجتماعی، ریشه در نیازهای واقعی انسان و ساختارهای عینی زندگی جمعی دارند، اما به‌واسطه قرارداد و بناگذاری عرفی پدید می‌آیند. بنابراین بخش وسیعی از مفاهیمی که کارکرد نظام‌ساز دارند، نه حقیقی به‌معنای ماهوی، بلکه اعتباری‌اند؛ چه اعتباری عقلی و چه اعتباری عرفی. • در اینجا به مسئله علوم انسانی می‌رسیم. علوم انسانی عمدتاً با اعتباریات عقلی و عرفی سروکار دارند، نه با ماهیات صرف. از این‌رو اعتبار مفاهیمی مانند عدالت، قدرت یا دولت، مستقیماً با امکان ساخت نظام‌های اجتماعی پایدار پیوند دارد. پرسش محوری این است که اگر این مفاهیم اعتباری‌اند، چگونه می‌توانند بنیاد کنش انسانی و نظام‌سازی قرار گیرند؟ آیا اعتبار، بدون واقعیت داشتن، توان ایجاد نظم اجتماعی دارد؟ • در دستگاه علامه، پاسخ با رجوع به مبنای «اصالت وجود و اصالت واقعیت» روشن می‌شود: اعتباریات، هرچند فاقد اصالت ماهوی‌اند، اما ریشه در واقعیت وجودی دارند. اعتبار تا زمانی که کاملاً بی‌مبنا نباشد و به نحوی به وجود و نیازهای واقعی انسان متکی باشد، می‌تواند در مقام بنیان کنش قرار گیرد. بنابراین، اعتبار مفاهیم اجتماعی و عملی از طریق نسبت آنها با واقعیت وجودی انسان و جهان توجیه می‌شود. • در نتیجه، مفهوم نه‌تنها اوسع از وجود ذهنی است، بلکه قلمرویی است که ماهیات، اعتباریات عقلی و اعتباریات عرفی را با یکدیگر جمع می‌کند و امکان تبیین و نظام‌سازی در علوم انسانی را فراهم می‌آورد. 📝 مقرر: حسام وحیدی #نظام_سازی #مفهوم #وجود_ذهنی #فلسفه_علوم_اجتماعی . ــــــــــــــــــــ ✦ مدرسه علوم انسانی اسلامی سها 👇🏻 📮 کانال ایتا | وب سایت