جنگ لجستیک (۴)
طرح توسعه کریدورهای ریلی و ترانزیتی ایران ـ ترکمنستان
تحریریه تحلیل استراتژی لجستیک
امیرحسین خدائی ـ پژوهشگر
سرزمین ما، در میانه مثلث اوراسیا، خلیج فارس و آسیای جنوبی، جایگاهی یافته که از دیرباز دسترسی میان شرق و غرب را رقم زده است. در میان مرزهای متنوع کشور، مرز گسترده ما با ترکمنستان ـ که از گلستان تا خراسان امتداد دارد ـ به‌دلایلی چند، در حال بازتعریف جایگاه راهبردی خود در معادلات حمل و نقل جهانی و ساختارهای قدرت منطقه‌ای است.
در حالی که روسیه و چین به عنوان دو قدرت نوظهور قرن بیست و یکم با اهداف راهبردی مشترک، پهنه‌ای وسیع و عموماً محصور از لحاظ جغرافیای تجاری دارند، ایران و ترکمنستان می‌توانند در اتصال حلقه‌های تجاری آسیای مرکزی و حتی کشورهای همسایه این کشور، همچون ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و افغانستان، به بازارهای دریایی نقش کلیدی ایفا کنند.
این یادداشت، طرحی تحلیلی برای تبدیل مرزهای ایران با ترکمنستان به یک شاهراه زمینی پرظرفیت، ایمن و قابل رقابت با مسیرهای دریایی ارائه می‌دهد.
جایگاه راهبردی ایران در اتصال شرق روسیه، شمال چین و کشورهای همسایه ترکمنستان
نگاهی به ساختار فضایی اقتصاد منطقه نشان می‌دهد که پهناور بودن روسیه و چین، اگرچه مزیتی ژئوگرافی به‌نظر می‌رسد، اما چالش‌هایی جدی برای تبادلات تجاری در شرق سیبری و شمال چین ایجاد کرده است. محدودیت‌های بندری، مسافت‌های بسیار طولانی زمینی و فاصله از دریاهای آزاد، فشار مضاعفی بر تجارت این مناطق وارد کرده است.
از سوی دیگر، کشورهای همسایه ترکمنستان مانند ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان نیز به‌دنبال گشودن مسیرهای امن و مقرون‌به‌صرفه به بازارهای جهانی هستند و نیازمند کریدورهایی کارآمد و قابل اعتماد به آب‌های آزاد‌ند. همچنین، افغانستان و پاکستان که در جنوب آسیای مرکزی واقع شده‌اند، به‌دنبال توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل متصل به بنادر ایران هستند.
در این میان، ایران می‌تواند از طریق خاک ترکمنستان، به یکی از درگاه‌های دسترسی روسیه شرقی، چین شمالی و کشورهای آسیای مرکزی به آب‌های آزاد تبدیل شود. با استفاده از خطوط ریلی و ترانزیتی پیشنهادی، این اتصال از مسیر ترکمنستان ـ ایران به خلیج فارس و دریای عمان برقرار خواهد شد، و ظرفیت بسیار بالایی برای گسترش روابط تجاری منطقه‌ای فراهم می‌آورد.
تحلیل ژئوپلیتیکی مرز ایران و ترکمنستان و کشورهای همسایه
بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر مرز مشترک، از اینچه‌برون تا سرخس و باجگیران؛
پیوند سه استان کلیدی ایران (گلستان، خراسان شمالی و رضوی) به آسیای میانه و فراتر؛
نزدیکی به کانون‌های صنعتی و کشاورزی ترکمنستان و مسیرهای اصلی تجارت با کشورهای همسایه چون ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و همچنین شرق روسیه؛
مسیرهایی که می‌توانند به افغانستان و پاکستان نیز تسری یابند؛
ظرفیت عبور خطوط گاز، نفت، فیبر نوری و انرژی‌های تجدیدپذیر در این مرز گسترده؛
همسایگی امن با کشوری بی‌طرف در سیاست خارجی (ترکمنستان)، با کمترین تنش مرزی طی دهه‌های اخیر؛
اهداف طرح
افزایش قدرت اقتصادی و سیاسی خود در معاملات منطقه ای و جهانی؛
وابستگی متقابل در کاهش تنش ها و تسهیل تعاملات؛
هویت مشترک و اعتماد متقابل زمینه ساز ثبات و نظم منطقه ای؛
همکاری چند جانبه به عنوان زیربنای تحقق اهداف اقتصادی و امنیتی؛
کم اثر کردن تحریم‌ها و تسهیل تجارت و مبادلات مالی؛
فعال‌سازی ظرفیت‌های ترانزیتی مرزهای ایران و ترکمنستان به‌ویژه در حوزه ریلی؛
ایجاد اتصال مؤثر میان چین شمالی، آسیای مرکزی، شرق روسیه، افغانستان، پاکستان و آب‌های آزاد از طریق ایران؛
جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در بخش زیرساخت، حمل‌ونقل و لجستیک؛
توسعه بازارچه‌های مرزی، تجارت خرد و مناطق آزاد تجاری؛
کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل منطقه‌ای برای بازیگران اقتصادی روسیه، چین و کشورهای همسایه ترکمنستان؛
برنامه جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی
گام‌های پیشنهادی:
تشکیل صندوق توسعه لجستیک مرزی ایران ـ ترکمنستان با مشارکت دولت، بخش خصوصی و بانک‌های توسعه‌ای؛
دعوت از سرمایه‌گذاران خارجی با اولویت کشورهای آسیای مرکزی، روسیه، چین، ترکیه، هند و افغانستان ؛
ارائه مشوق هایی مانند معافیت‌های مالیاتی، واگذاری زمین با شرایط ویژه، تضمین سود سرمایه‌گذاری و حمایت حقوقی؛
طراحی پروژه‌های Public-Private Partnership (PPP) برای ساخت پایانه‌های چندمنظوره مرزی؛
استفاده از فاینانس چینی، لیزینگ روسی و قراردادهای BOT برای احداث خطوط ریلی، گمرک‌های مدرن، مناطق آزاد و مراکز تجاری مرزی؛
توسعه بازار بدهی داخلی برای تأمین مالی پروژه‌ها با اوراق خزانه ویژه توسعه شمال شرق کشور؛