باسمه تعالی تاریخ از قلب دانشگاه تا دل جامعه دکتر سعید طاوسی مسرور سالهاست که در دانشگاههای ایران گرایشهای مختلف رشته تاریخ تدریس میشود از تاریخ ایران باستان، تاریخ ایران دوره اسلامی، تاریخ انقلاب اسلامی تا تاریخ اسلام و تشیع و تمدن اسلامی و حتی گرایشهای جزئیتر مانند مطالعات خلیج فارس و مطالعات قفقاز و برخی تخصصهای مرتبط با تاریخ مانند اسناد و نسخ خطی. سوال این جاست که دانشگاه با این همه گستره فعالیت، در حوزه تاریخ تا چه حد توانسته است با حوزه عمومی ارتباط برقرار کند و پاسخگوی نیازهای جامعه باشد؟ اگر مطالب فضای مجازی یا گفتگوهای درون تاکسی و صحبتهای فامیلی را ملاک قرار دهیم مشخص میشود که مسیر تاریخ در دانشگاه با فضای عمومی تاریخ تقریبا مانند دو خط موازی هستند که هیچ گاه به هم نمیرسند یا نسبت این دو مسیر، نسبت راه کعبه و جاده ترکستان است! این نشان میدهد که دانش اساتید تاریخ دانشگاهها و دانشجویانشان به فضای عمومی چنان که باید و شاید منتقل نشده است که این ضعف دلایل مختلفی دارد مثلا این که اساتید تاریخ برای دل خود پژوهش میکنند در حالی که در دل جامعه از حیث سوالات تاریخی آشوب است؛ یعنی به موضوعات و شبهات انباشته در ذهن مردم به قدر کفایت نمیپردازند. برای نمونه تا جایی که بنده در طول سالها ارتباط با دانشجویان و مراکز علمی و فرهنگی و اقشار مختلف مردم، متوجه شدم یکی از مهمترین سوالات و شبهات مردم مساله فتوحات، چگونگی فتح ایران و نسبت امام علی و حسنین (ع) با این فتوحات است اما متاسفانه در این باره بسیار کم کار شده و کارهای موجود هم بعضا خالی از اشکال نیستند و برخی هم خود شبهه افکن هستند و نیازمند نقد و پاسخ. نکته دیگر این که برخی اساتید در این باره مقاله علمی پژوهشی یا علمی تخصصی نوشتند که در جای خود قابل ستایش و تقدیر است اما قابل استفاده برای عموم مردم نیست. توقع میرود که اساتید دانشگاه انواع ارتباط با فضای عمومی را یاد بگیرند مثلا استفاده از ظرفیتهای مجازی در انتقال دانش به توده مردم نه این که صرفا کانالی در یک پیام رسان یا چند پیام رسان ایجاد کنند و به یکی از دانشجویان خود بسپرند و او هم هر از گاه پوستر سخنرانیهای تخصصی استاد را اطلاع رسانی کند. غالب اساتید جز کلاسهای رسمی در دانشگاه محل خدمت خود یا احیانا دانشگاههای دیگر تدریس دیگری ندارند؛ در حالی که بهتر است جهت ارتباط بهتر با فضای عمومی، در صورت امکان حداقل یک کلاس عمومی با دانشجویان رشته های فنی یا تجربی که در مقطع کارشناسی هستند، داشته باشد تا بداند در ذهن جوان غیر متخصص در تاریخ چه میگذرد. حتی میتوان علاوه بر تدریس در دانشگاه، کلاس آزاد هم داشت مثلا خود بنده دوره تاریخ صدر اسلام به صورت آزاد و رایگان برگزار کردم که از مقطع جاهلیت تا پایان خلافت خلیفه اول بیش از 60 جلسه برگزار شد و مخاطبان از مقطع کارشناسی رشته های گوناگون بودند. اگر برای استاد دانشگاه ارتباط با فضای عمومی مهم است که باید مهم باشد، استاد باید در انواع فضاهای عمومی حضور یابد مثلا استاد تاریخ اسلام و تشیع علاوه بر کلاس عمومی یا کلاس آزاد، میتواند در مساجد و هیئتها حاضر شود و به ارائه سخنرانی به زبان عموم پرداخته و به سوالات مخاطبان نیز پاسخ دهد اما متاسفانه برخی اساتید این را کسر شأن خود میدانند. البته در کنار این محافل مذهبی، میتوان در سایر فضاهای عمومی مانند فرهنگسراها و مراکز مردم نهاد نیز حاضر شد زیرا حاضران در این مراکز طیف گسترده تری نسبت به محافل مذهبی هستند و به کف جامعه نزدیک تر است. نکته دیگر برای تقویت نفوذ دانش تاریخ در دل جامعه، لزوم حضور اساتید در فضای رسانه است چه رسانه های سمعی و بصری مانند صدا و سیما و چه رسانه های مکتوب مانند خبرگزاریها، روزنامه ها و مجلات عمومی. به بهانه های مختلف مانند مناسبتهای ملی و مذهبی باید برای مردم گفت و نوشت مگر این که کسی تاریخ را برای تاریخ بخواهد و دیگر هیچ! البته این کار نیاز به مدیریت زمان و اولویت بندی دارد که مخلّ برنامه های تخصصی آموزشی و پژوهشی استاد هم نباشد اما نه این که به طور کلی تعطیل شود. برای نمونه ارتباط مردم با برنامه های خسرو معتضد در سیما (فارغ از صحت و سقم مطالب آن) قابل مقایسه با سطح ارتباط متقابل آنان با اساتید دانشگاه نیست. یا نمونه دیگر فصول تاریخی از برنامه سوره (با سردبیری و اجرای زنده یاد حجت الاسلام مسعود دیانی) در شبکه چهار سیما با موضوعاتی چون امام حسن مجتبی (ع)، بنی امیه، سقیفه، کوفه و حضرت زهرا (س) است که فرصتی شایسته بود برای ارتباط اساتید تاریخ حوزه و دانشگاه با مردم و انتقال اطلاعات و دانش در این موضوعات.

از آن جا که بنده به عنوان مشاور سردبیر در کنار برنامه حضور داشتم، بر اساس بازخوردهای مخاطبان، به جرئت میتوانم بگویم که سهم این برنامه در انتقال دستاوردهای دانش تاریخ اسلام و تاریخ تشیع به مردم بسیار فراتر از محصولات دانشگاهی مانند انواع کتاب و مقالات علمی پژوهشی و علمی ترویجی بود. متاسفانه در نظام دانشگاه برای ترفیع و ارتقا در کنار آموزش، ملاک همین کتابها و مقالات تخصصی است و حضور در یک برنامه تلویزیونی سهم اندکی در فرایند ترفیع و ارتقا میتواند داشته باشد. به علاوه قلم زدن در روزنامه ها و مجلات عمومی فاقد امتیاز است. به نظر میرسد در این سیاستهای غیر مشوق در ارتباط با مردم و حتی بازدارنده باید بازنگری شود. استاد تاریخ دانشگاه باید هر از گاهی که کتابی جدید منتشر میشود که نسبتی با تاریخ دارد و به هر دلیلی مورد توجه مردم قرار میگیرد، باید در جلسات نقد کتاب شرکت کند و دیدگاه خود را با مردم به اشتراک بگذارد و اگر انحرافی هست تذکر دهد. اگر کتاب مناسبی منتشر شده و چنان که باید و شاید دیده و خوانده نشده به دانشجویان و به عموم مردم معرفی کند. استاد تاریخ نباید دائم سرش در تاریخ هرودوت، تاریخ طبری و تاریخ عثمانی اسماعیل حقی‌ اوزون‌ چارشلی باشد بلکه باید رمان تاریخی هم بخواند و اگر خوب است معرفی کند و اگر اشکال دارد نقد کند و اگر ضعیف است تذکر دهد. بخش قابل توجهی از تصورات تاریخی مردم را مجموعه های تلویزیونی و فیلمهای تاریخی شکل داده اند. از این رو اساتید تاریخ از این عرصه هم نباید غفلت کنند. متاسفانه اساتید تاریخی که وقت میگذارند و درباره مجموعه های تلویزیونی و فیلمهای تاریخی قلم میزنند یا صحبت میکنند بسیار اندک هستند. البته عرصه نقد رمان و نقد فیلم نیازمند کسب دانش و مهارت و شناخت این میدانهای هنری است نه این که استاد تاریخ توقع کند که یک فیلم تاریخی باید منطبق بر منابع تاریخی ساخته شود و از عنصر خیال حداقل استفاده را کرده باشد. علاوه بر نکات پیش گفته، استاد تاریخ باید عرصه های جدید دانش تاریخ مانند تاریخ اجتماعی، تاریخ فرهنگی و تاریخ اندیشه را بشناسد. «تاریخ اجتماعی» یکی از گرایش‌های تاریخ است که حوزه وسیعی از جلوه‌های مختلف زندگی و فرهنگ انسان گذشته را بررسی می‌کند و به مطالعه ساختار، فرآیند و برآیند کنش آدمی می‌پردازد. این بخش از مطالعات تاریخی پس از توجه بیش از حد به تاریخ سیاسی که در برگیرنده تاریخ فرادستان و حکومت‌گران است، بیشتر به تاریخ فرودستان و نقش اجتماعی آنان توجه کرده است. در واقع در تاریخ اجتماعی به جای «شاهنامه نویسی»، «مردم نامه نویسی» صورت گرفته و به جای تاریخ جنگها و اراده ها و اعمال مردان بزرگ، به تاریخ زندگیها و رفتارهای مردم عادی جامعه توجه شده است. البته تاریخ اجتماعی نوین که حدود نیم قرن سابقه دارد با داده پردازی و تحلیل همراه است و با جمع آوری مقداری اطلاعات درباره نحوه زندگی مردم که اصطلاحا به آن «تاریخ کاسه بشقابی» میگویند بسیار متفاوت است. اگر مهمترین فایده تاریخ را عبرت و عبرت را استفاده از تجارب مثبت و منفی گذشتگان در عرصه های مختلف بدانیم، مورخ فعال در تاریخ اجتماعی، عبرت پژوهی است که از مردم برای مردم مینویسد. یعنی همان کاری که کمتر انجام شده است اما باید بشود. استادم حجت الاسلام دکتر رسول جعفریان در یادداشتی با عنوان «چرا باستانی پاریزی یک مورخ موفق بود!؟»، از میان مورخان معاصر ایران، آثار مرحوم استاد محمد ابراهیم باستانی پاریزی را مصداق «تاریخ مردم» دانست. اگرچه شاید تاریخ پادشاهان و سران و فرماندهان و ملکه ها برای مردم جذابتر است اما تاریخ مردم برای آنان مفیدتر است چون تجربه گذشتگان در عرصه های مختلف مانند خوراک، پوشاک، اوقات فراغت و سایر مسائل زندگی روزانه و نیز سبک زندگی آنان را پیش چشم وی قرار میدهد. در تاریخ فرهنگی و تاریخ انگاره حتی به تاریخ ذهنیتها نیز پرداخته میشود. مورخ فعال در این عرصه ها نه تنها میتواند ذهنیتهای تاریخی غلط جامعه خود را اصلاح کند بلکه میتواند ذهنیت سازی ایجابی کند. در تاریخ اندیشه نیز به تاریخ یک باور یا یک اندیشه و سیر تحول و تطور آن پرداخته میشود. مورخ فعال در این حوزه اگر خود را با دیگر مهارتهای لازم مجهز کند، میتواند یک گام فراتر از توصیف گذشته و حتی تحلیل آن بردارد و مبتنی بر دانش تاریخی خود به تولید اندیشه و نظریه بپردازد. البته موفقیت در عرصه تحلیل و نظریه پردازی و خروجی گرفتن از آن برای مردم، نیازمند رویکرد بین رشته ای است و مورخ باید حسب نیاز پژوهش خود به دانش های مختلف مانند اقتصاد، علوم سیاسی، جامعه شناسی، روانشناسی، فقه، حقوق، ادبیات و ... مجهز شود به علاوه با اساتید این رشته ها در حال تعامل باشد. اتفاقی که متاسفانه کمتر می افتد و اساتید تاریخ با همدیگر بسیار کمتر از حد انتظار، گفتگو و همکاری میکنند تا چه رسد به اساتید دیگر رشته ها.

متاسفانه درباره موضوع همین نوشتار یعنی ارتباط دانشگاه با جامعه در حوزه تاریخ، در دانشگاه، به جای فکر و برنامه ریزی و اجرا و بهبود مستمر، یا اصلا کاری نمیشود یا به کارهایی برای رفع تکلیف و خالی نبودن عریضه از جمله برگزاری جلسه پرسش و پاسخ با دانشجویان همان دانشگاه و ارائه آمار و گزارش به مقامات بالادستی دانشگاه اکتفا میشود در حالی که اقدامات بهتر و دقیقتری میتوان صورت داد مثلا با همکاری اساتید و دانشجویان رشته های تاریخ و جامعه شناسی در دانشگاههای مختلف و استفاده از ظرفیتهایی چون پایاننامه های ارشد و رساله های دکتری و حتی کارهای کلاسی، مهمترین مسائل، نیازها و اقتضاءات تاریخی جامعه شناسایی شود. به علاوه وضعیت موجود نسبت تاریخ با جامعه باید بررسی و سنجیده شود مثلا دانست که در ده سال اخیر عناوین پایاننامه ها و رساله ها تا چه حد با نیاز جامعه تناسب دارد. سپس برای رسیدن به وضع مطلوب اندیشید و تلاش کرد. یکی از مشکلات و موانع بر سر این مسیر جزیره ای کار کردن و عدم ارتباط گروههای تاریخ دانشگاهها با یکدیگر است. یک مثال در این باره، گروه شیعه شناسی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی است با دو گرایش تاریخ تشیع و جامعه شناسی تشیع که از باب خودانتقادی یا به تعبیر مرحوم استاد باستانی پاریزی، خود مشت ومالی، بنده به عنوان عضو هیئت علمی این گروه، از فعالیتهای گروه تاریخ در دانشکده ادبیات و علوم انسانی هیچ اطلاعی ندارم و اطلاعاتم از دانشکده علوم اجتماعی نیز بسیار اندک است و سطح روابط علمی بنده با اساتید دانشکده علوم اجتماعی پایین و با اساتید گروه تاریخ نزدیک به صفر است و متقابلا نسبت اساتید آن گروه و آن دانشکده با بنده و گروه ما نیز چنین است. در انتهای این یادداشت جا دارد از سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت) به جهت فراهم آوردن فرصتی برای تذکر این نکات به خودم و دیگر همکارانم تشکر کنم. به امید آن که در این حد نماند و به اندازه یک قدم در بهبود ارتباط دانشگاه با جامعه در حوزه تاریخ موثر باشد. منتشر شده در شماره اول نگاه سمت

بدون تردید یکی از ماندگارترین چهره‌های سیره نگار در تاریخ تشیع بلکه اسلام ؛ علامه سید جعفر مرتضی عاملی رضوان الله تعالی علیه خواهد بود. همیشه مایل بودم که از زندگانی علمی و عملی ایشان اطلاعاتی کسب کنم تا شاید بتوانم ولو به میزان اندک ، در کارهای خودم از آن سرمشق بگیرم ؛ تا اینکه این کتاب را پیدا کردم که حاوی مجموعه مقالاتی است که حول کتاب شریف الصحیح من سیرة النبی الاعظم ص تدوین شده‌اند. اما در ابتدای این کتاب ، استاد رسول جعفریان نوشته‌ای تحت عنوان « استاد سید جعفر مرتضی آنگونه که من شناختم » دارد که بصورت اجمال سیر زندگانی ایشان را از ابتدا تا زمان تالیف کتاب ( ۱۳۸۰ه.ش) بیان می کنند. این نوشتار هرچند مختصر است (۱۰صفحه) منتهی نکات ارزشمندی از سیره علمی این استاد بزرگ تاریخ اسلام به دست می‌دهد. باید اعتراف کنم ، دیشب که این نوشته را خواندم از کیفیت عملکرد خودم بسیار شرمسار شدم ؛ چرا که چقدر از خط مشی آنچه که اسلاف صالح ما پیموده‌اند ، عقب هستم😔 علی ای حال ؛ سعی کردم این نوشتار را بصورت مجزا پیدا کنم و در اختیار علاقمندان قرار دهم منتهی متاسفانه موفق نشدم لذا خود کتاب را معرفی کردم تا هرکه خواست بدان مراجعه نماید. علاوه بر مقالات متعددی که در این کتاب حول کتاب الصحیح وجود دارد ، در انتهای آن ، سه مصاحبه ارزشمند با مرحوم استاد سید جعفر مرتضی عاملی درج شده که إن شاء الله اگر ممکن بود برخی از نکات مهم آن را در کانال منتشر خواهم کرد. تغمده الله تعالی برحمته و حشره مع اولیائه المقربین إن شاء الله.  « آن سوی تاریخ🔍📜 » https://eitaa.com/joinchat/664404026C8962097bde

⁉️منابع تاریخی را چگونه مطالعه کنیم؟ 🔰 سبک مرحوم علامه سید جعفر مرتضی عاملی ره : [ علامه جعفر مرتضی عاملی ره ] در ضمن مطالعه متون برای تحقیق در مورد یک مسئله ، مطالب مهم آن کتاب‌ها را درباره موضوعات خاصی که مورد نظرش بود ، یا همان لحظه نظرش را جلب می‌نمود در پشت کتاب یادداشت می‌کرد ؛ طوری که در صفحات سفید آغاز کتاب در هر صفحه گاه تا ۵۰ یادداشت تاریخی و غیره به صورت ریز و به اشاره آمده بود. زمانی که سید عبدالله شرف الدین نسخه‌ای از صواعق المحرقه متعلق به مرحوم سید شرف الدین را به ایشان نشان می‌دهد ، ایشان در می‌یابد که مرحوم شرف الدین نیز همین شیوه را در یادداشت نکات مهم داشته است. به مرور تعداد متون مطالعه شده که یادداشت‌هایی در پشت آنها نوشته شده بود زیاد شده و هر بار که استاد در مورد مسئله تحقیقی می‌کرد به اجبار باید تمام این کتاب‌ها را کنار خود می‌گذاشت و یادداشت‌های خود را مرور می‌نمود! این کار اگرچه وقت زیادی می‌گرفت اما خاصیت مهمش آن بود که مروری بر بسیاری از یادداشت‌ها بود و به کار پژوهش عمق و توسعه بیشتری می‌بخشید. در همان زمان مرحوم آیت الله احمدی میانجی نیز در مطالعه متون همین روش را داشت ، البته بیشتر در حوزه مسائلی که خود علاقه داشت. 📚 مجموعه مقالات نکوداشت آیت‌الله علامه سید جعفر مرتضی عاملی ؛ ص ۲۰ (به نقل از رسول جعفریان )  « آن سوی تاریخ🔍📜 » https://eitaa.com/joinchat/664404026C8962097bde

📚الشیعه و الحاکمون ✍ محمد جواد مغنیه #پیشنهاد_مطالعه  « آن سوی تاریخ🔍📜 » https://eitaa.com/joinchat/664404026C8962097bde

کتاب «الشیعة و الحاکمون» تالیف محمد جواد مغنیه ره ؛ کتابی است در تاریخ تشیع. نویسنده در این کتاب سعی کرده است استقامت و مبارزات شیعیان را در مقابل حاکمان عصر خود منعکس سازد و پس از آن ، چنین نتیجه می گیرد که حقانیت شیعه سبب شد که تشیع پس از آن همه مظلومیت و کشته شدن و خون دادن ، همچنان برجای خود استوار بماند. این کتاب تحت عنوان «شیعه و زمام‌داران خودسر» به قلم مصطفی زمانی و توسط انتشارات نبوی ترجمه و چاپ شده است.

📆 نامگذاری سنوات در عصر پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم طبق برخی روایات مشهور ، در روزگار حضور پیامبر اسلام ص در #مدینه ، هر سال را به مناسبت حادثه مهمی که در آن سال رخ می نمود ، نامگذاری می کردند : 1⃣ سال اول : سنة الاذن 2⃣ سال دوم : سنة الامر بالقتال 3⃣ سال سوم : سنة التمحیص 4⃣ سال چهارم : سنة الترفئة 5⃣ سال پنجم : سنة الزلزال 6⃣ سال ششم : سنة الاستئناس 7⃣ سال هفتم : سنة الاستغلاب 8⃣ سال هشتم : سنةالوفود(الاستواء) 9⃣ سال نهم : سنة البرائة 🔟 سال دهم : سنة الوداع 📚ر.ک : تاریخ نگاری در قلمرو اسلام ؛ ص ۲۱  « آن سوی تاریخ🔍📜 » https://eitaa.com/joinchat/664404026C8962097bde

📚بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان ✍️ یدالله مقدسی یکی از بهترین کتابهای تحقیقی درباره تاریخ دقیق #ولادت و #شهادت معصومان  « آن سوی تاریخ🔍📜 » https://eitaa.com/joinchat/664404026C8962097bde

☠ کشف 13 اسکلت در لایه های زیرین تخت جمشید! باستان شناسان در تحقیقات خود ، کانال‌ها و تونل‌های مخفی زیرزمینی در #تخت_جمشید را کشف کردند!! #پیشنهاد_دانلود  « آن سوی تاریخ🔍📜 » https://eitaa.com/joinchat/664404026C8962097bde