📌 فقیه استثنائی 🔰 فقه سیاسی مرحوم میرزای نائینی یکی از نقاط عطف اندیشه‌ی سیاسی در سنت شیعی است؛ اندیشه‌ای که از درون دستگاه فقهی برخاسته و نه‌تنها به «گرایش سیاسی» بسنده نکرده، بلکه به تعبیر رهبر انقلاب، حاوی «اندیشه‌ی سیاسی» است. ایشان تصریح کردند: «آقای نائینی اندیشه‌ی سیاسی داشت، فکر سیاسی داشت... این تنبیه‌الاُمّة واقعاً مظلوم واقع شده»؛ اشاره‌ای روشن به اهمیت نظریه‌پردازی فقهی نائینی در نسبت دین و حکومت دارد. 🔷نائینی در تنبیه‌الامّة و تنزیه‌الملّة، بنیانی نظری برای حکومت اسلامی ترسیم می‌کند که بر سه رکن اصلی استوار است: «ولایت»، «نظارت ملّی» و «مشارکت مردمی». از دید رهبر انقلاب، او معتقد به «تشکیل حکومت اسلامی» بود و این باور را با زبان فقهی و استدلالی اثبات کرد: «ایشان معتقد به تشکیل حکومت اسلامی‌اند... شکل حکومت را معیّن نمی‌کنند امّا در اینکه باید حکومت اسلامی تشکیل بشود، تصریح دارند». این تلقی از حکومت، صرفاً واکنشی سیاسی نبود، بلکه بر مبانی اصولی و فقهی استوار بود که نائینی با «دقّت و ملاحظات فقیهانه» بیان کرد. 🔶مفهوم «حکومت ولایتیّه» در برابر «مالکیّت استبدادیّه» محور اندیشه‌ی اوست. نائینی در این تعبیر، حکومت اسلامی را به ولایت تعبیر می‌کند؛ ولایتی که در آن زمامدار، مالک رقاب مردم نیست بلکه ولیّ و امین بر آنان است. این بیان به تعبیر رهبر معظم انقلاب، «نقطه‌ی اصلی حکومت اسلامی» در اندیشه‌ی نائینی است و ناظر به محتوای حکومت اسلامی به‌مثابه‌ی ولایت الهی در شکل سیاسی آن است. 🔷نائینی علاوه بر مبنای ولایی، به سازوکار نظارت عمومی نیز قائل است. او با تکیه بر اصل «نظارت ملّی»، نظامی ترسیم می‌کند که در آن حاکمان پاسخگو هستند و «تمام مسئولان مسئولیّت دارند و باید تحت نظارت قرار بگیرند». این نظارت از طریق نهادی مردمی ـ «مجلس مبعوثان» ـ اعمال می‌شود که منتخب مردم است، ولی مشروعیت نهایی قوانین آن، وابسته به تأیید «علمای دین و فقهای اسلامی» است؛ ساختاری که رهبر انقلاب آن را به «شورای نگهبان» امروز تشبیه کردند. به تعبیر ایشان، نائینی نظامی را طراحی می‌کند که «مردم انتخاب می‌کنند» و در عین حال، «قانون بدون رعایت علمای دین اعتبار ندارد». 🔹این الگو، به گفته‌ی رهبر انقلاب، همان ترکیب «اسلامیت و جمهوریت» است: «اگر بخواهیم به تعبیر امروز بیان کنیم، میشود جمهوری اسلامی؛ جمهوری یعنی مردمی است، اسلامی هم اسلامی است». به‌این‌ترتیب، میرزای نائینی با حفظ مبانی شریعت، بنیانی برای مشارکت مردمی در حاکمیت دینی فراهم می‌آورد و از دل فقه استدلالی، نظامی پاسخگو، مردمی و مشروع را طراحی می‌کند. 🔸در نهایت، نائینی فقیهی است که «با مبانی فقهی، مثل یک فقیه که دارد حرف میزند»، مسائل سیاسی را تبیین کرده است. رهبر انقلاب او را «فقیهی استثنائی» دانستند که فقه را از محدوده‌ی فردی به عرصه‌ی اجتماعی و سیاسی بسط داد. بنابراین، فقه سیاسی نائینی را باید نقطه‌ی پیوند میان اجتهاد سنتی و نظریه‌ی حکومت اسلامی دانست؛ فقهی که از متن دین برمی‌خیزد و به زبان عقل و عدالت با زمانه سخن می‌گوید. 🖋یادداشت اختصاصی// حجت الاسلام رضا واوسری #میرزای_نائینی #جمهوری_اسلامی 📮 سایت | ایتا | آپارات | ویراستی | روبیکا